Potencjał Orlików
Jak wynika z raportu wykonanego na zlecenie Ministerstwa Sportu i Turystyki przez Projekt Społeczny 2012 Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego Orliki można podzielić na różne typy, przede wszystkim w zależności od tego, kto jest ich formalnym gospodarzem. Inna jest specyfika Orlików przyszkolnych, a inna tych administrowanych przez miejskie ośrodki sportu i rekreacji. W przypadku Orlików przyszkolnych większość aktywności i inicjatyw jest ściśle związana z lekcjami wychowania fizycznego, zajęciami pozalekcyjnymi i zawodami szkolnymi. Animatorem jest najczęściej nauczyciel wychowania fizycznego. Mimo że bardzo wiele Orlików zbudowano przy szkołach lub zespołach szkół, nie w każdym przypadku szkoła wywiązuje się ze zobowiązań związanych z należytym administrowaniem danym Orlikiem. Ponieważ w małych miejscowościach personel szkolny jest obciążony wieloma dodatkowymi zadaniami (zajęcia dodatkowe, animacja kulturalna), zdarza się, że Orlik staje się dla personelu szkoły dodatkowym obciążeniem. Ponadto dość restrykcyjne reguły bezpieczeństwa panujące na terenach szkolnych mogą (choć nie muszą) przekładać się na zmniejszoną dostępność Orlika, ponieważ personel nie ma zaufania do użytkowników obiektu innych niż uczniowie. Wówczas obiekt jest zdecydowanie mniej dostępny dla całej lokalnej społeczności.
Boiska zarządzane przez miejskie i gminne ośrodki sportu i rekreacji stają się zwykle elementem całego systemu lokalnej infrastruktury sportowej, co ułatwia ich użytkownikom dostęp do zaplecza technicznego, środków do konserwacji i fachowego personelu (zajęcia mogą prowadzić trenerzy MOSiR-ów). Z badania jednoznacznie wynika, że obiekty administrowane przez MOSiR-y są również lepiej zorganizowane pod względem różnorodności zajęć i ilości organizowanych imprez. Animatorzy zwykle współpracują z innymi trenerami, pracującymi w ramach ośrodków sportu i rekreacji i mają dostęp do środków pozyskiwanych ze źródeł innych niż pieniądze samorządu.

Program „Animator”
Program „Animator” funkcjonujący od lutego 2009 roku z założenia miał służyć pełnemu wykorzystaniu społecznego potencjału Orlików. Można wyróżnić siedem podstawowych funkcji animatora lokalnego:

• angażowanie,
• ułatwianie,
• edukowanie,
• zachęcanie,
• delegowanie uprawnień innym (dodawanie mocy),
• wyrównywanie szans,
• ocenianie.

Badani animatorzy na ogół nie zdawali sobie sprawy lub nie dysponowali odpowiednimi zasobami, wiedzą i umiejętnościami, żeby optymalnie wykorzystywać cały potencjał roli animatora. Jest tutaj duże pole do uzupełnienia ich wiedzy, zasobów i umiejętności przez odpowiednie programy informacyjno-rozwojowe. Podstawową funkcją wykorzystywaną przez badanych animatorów było przede wszystkim ułatwianie dostępu do obiektu. Animatorzy otwierają i zamykają obiekty, opracowują grafik zajęć, udostępniają go (częściej w wersji papierowej, niż w Internecie), dbają o to, żeby zajęcia odbywały się zgodnie z grafikiem, a także rozpatrują prośby grup i osób zwracających się o dostęp do Orlika. Jeśli chodzi o funkcje angażowania i zachęcania, animatorzy pełnią je w bardzo
różnym stopniu, w zależności od własnych zdolności i kompetencji, a także od wsparcia instytucjonalnego. Jeśli chodzi o funkcję edukacyjną, to przede wszystkim jest ona rozumiana jako uczenie gry w piłkę nożną i inne gry zespołowe. Funkcja edukacyjna jest najbardziej oczywista w przypadku tych animatorów, którzy są zarazem nauczycielami wychowania fizycznego. Wówczas zajęcia na Orliku są po prostu częścią planu lekcyjnego lub planu zajęć dodatkowych. Poza wychowaniem fizycznym i doskonaleniem umiejętności ściśle sportowych, funkcja edukacyjna jest na badanych Orlikach wciąż zbyt słabo rozwinięta. Bardzo rzadko odbywają się tam pogadanki, warsztaty czy szkolenia dla dzieci i młodzieży dotyczące nie tyle wychowania fizycznego ile rozwoju społecznego, ludzkiego, know-how (np. wolontariatu, liderstwa, działań zespołowych czy kibicowania). Zdecydowanie najsłabiej rozwiniętymi funkcjami okazały się delegowanie zadań i uprawnień oraz systematyczna ocena prowadzonych działań. Animator jest kluczem do powodzenia działań na Orlikach. Rozszerzenie jego roli o nowe funkcje z pewnością jest kluczem do powiększenia funkcjonalności samego Orlika. Dlatego szkolenia i rozwój umiejętności animatorów to niezbędne warunki rozwoju Orlika.
Pojawia się jeszcze jeden problem. Orliki są wciąż najchętniej odwiedzane przez chłopców. A przecież chodzi o to, żeby Orlik był odwiedzany także przez dziewczynki, kobiety, osoby starsze, osoby z niepełnosprawnościami i całe rodziny. Celem programu jest przecież dostępność dla wszystkich chętnych bez względu na wiek, płeć, doświadczenie i stopień sprawności.

Program „Biały Orlik”
Żeby Orliki można było użytkować również zimą, Ministerstwo Sportu i Turystyki wdrożyło pilotażowy program obejmujący budowę składanych lodowisk sezonowych i lodowisk stałych „Biały Orlik”. Lodowiska musiały zostać umiejscowione na terenie kompleksu sportowego, powstałego w ramach programu „Moje Boisko – Orlik 2012”. Lodowiska składane powinny być montowane na boiskach o nawierzchni poliuretanowej (zbudowanych na podłożu przepuszczalnym), natomiast lodowiska stałe powinny zostać zrealizowane w innym miejscu w bezpośrednim sąsiedztwie Orlika, zapewniającym możliwość należytego ich wykonania. Podstawowym warunkiem przystąpienia do programu było założenie, że budowa obiektu będzie współfinansowana z budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Obiekt powinien także być ogólnodostępny. W ramach programu zrealizowano 119 tego typu lodowisk. Główne cele programu:

• udostępnienie społeczeństwu nowoczesnych lodowisk,
• popularyzacja zimowych dyscyplin sportowych, takich jak łyżwiarstwo i hokej,
• upowszechnienie jazdy na łyżwach poprzez jakościową poprawę infrastruktury sportowej.

Ważne
Ministerstwo Sportu i Turystyki poinformowało, że gminy, które dotychczas nie wybudowały na swoim terenie kompleksu Orlik, będą mogły ubiegać się o dofinansowanie jego budowy ze środków Funduszu Rozwoju Kultury Fizycznej. Załącznik „Zasady realizacji inwestycji terenowych ze środków Funduszu Rozwoju Kultury Fizycznej” można pobrać ze strony Ministerstwa Sportu i Turystyki.

Podsumowanie
Orliki niewątpliwie zmieniły krajobraz Polski i w wielu przypadkach są przedmiotem lokalnej dumy. Na finansowanie programu zostały przyznane środki z budżetu państwa, a możliwość ich pozyskania w formie dotacji na realizację inwestycji, stała się dla jednostek samorządu terytorialnego zachętą do podjęcia decyzji o udziale w programie. W 2008 roku na realizację programu przeznaczono 200 mln zł, natomiast w latach 2009–2012 po 250 mln zł. Dzięki wsparciu finansowemu w całym kraju dofinansowano budowę 2604 kompleksów boisk sportowych „Moje Boisko – Orlik 2012”, a także 119 lodowisk w ramach pilotażowego programu „Biały Orlik”.

Zalety Orlików:

• znaczne polepszenie bazy sportowej na terenie całej Polski,
• zwiększenie dostępności do nowoczesnej infrastruktury sportowej,
• miejsce spotkań i integracji lokalnych społeczności,
• miejsce ogólnopolskich turniejów, m.in. turnieju piłki nożnej o puchar premiera Donalda Tuska, turnieju koszykówki „Orlik Basketmania” czy turnieju siatkówki „Orlik Volleymania”,
• maksymalne wykorzystanie przestrzeni sportowej, a także rozbudowa i rewitalizacja otoczenia wokół Orlików,
• zwiększenie atrakcyjności okolicy, w której mieści się Orlik,
• działalność prozdrowotna i profilaktyczna,
• okazja do zaangażowania mieszkańców w różne formy aktywności,
• możliwość zaadaptowania Orlika również do warunków zimowych i tym samym popularyzacja sportów zimowych – program „Biały Orlik”,
• możliwość wyławiania talentów i docenienia najzdolniejszej młodzieży.

Artykuł powstał na podstawie materiałów udostępnionych przez Ministerstwo Sportu i Turystyki. Szczegółowy raport, który jest aktualnie przygotowywany przez MSiT, ma się ukazać pod koniec br.

„BOISKA I STADIONY” – WYDANIE NR 10